«سعید بن جبیر» از اصحاب برجسته امام سجاد (علیه السلام) بود. کنیه او ابوعبدالله است. سال 45 هجری در کوفه به دنیا آمد. از کودکی تشنه آموزش علم بود به شکلی که خواندن و نوشتن را در اولین سالهای زندگی آموخت و بسیار باعلاقه قرآن تلاوت می کرد به طوری که هر دو شب یک بار قرآن را ختم می نمود.
وقتی که به تسلط علمی در دروس و مبانی شیعه دست یافت برای کسب علم بیشتر به مکه مکرمه سفر کرد و در درس استاد بزرگ «عبدالله بن عباس» شرکت نمود. او علاقه زیادی به استادش ابن عباس داشت از محضر ایشان علوم بسیاری آموخته بود و همیشه با او همراه و همنشین بود. وقتی به شهر کوفه بازگشت همواره گروه هایی برای کسب علم نزد او می آمدند. او هیچگاه استاد خود ابن عباس را فراموش نمی کرد و هرگاه برای زیارت خانه خدا به حج و یا عمره مشرف می شد به دیدار استاد خود ابن عباس می رفت. سعید بن جبیر از نظر علمی آن چنان پیشرفت کرد که در علوم تفسیر و قرائت قرآن و نقل حدیث به درجه اعلمیت رسید و ممتاز گردید.
سعید بن جبیر نزد «ابی سعید الخدری» و «قتاده» نیز کسب علم کرد وآنقدر نزد علما آن زمان محبوب بود که پس از شهادت سعید بن جبیر به دست حجاج علمای اهل سنت از جمله «احمد بن حنبل» می گفت: با شهادت سعید بن جبیر ضایعه علمی بزرگی به وقوع پیوسته است.
سعید بن جبیر از بهترین یاران و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) بود و علاقه بسیار زیادی به آنها داشت و برای کسب علم محضر مبارک امام سجاد (علیه السلام) می رسید و به جرم پیروی ازمذهب تشیع سبب به دست حجاج شهید شد.
«سید محسن الامینی العاملی» در کتاب «اعیان الشیعه» می نویسد: امام سجاد (علیه السلام) درباره سعید بن جبیر فرمود: آراء سعید بن جبیر از نظر ما مورد تائید است و ایشان را به «جهبذ العلماء»(به معنی عالم برجسته) لقب داد.
وقتی «عبدالله بن عتبه بن مسعود» قاضی کوفه بود، سعید بن جبیر کاتب او شد و وقتی حجاج از طرف عبدالملک مروان والی کوفه شد سعید بن جبیر را به دوستی خواند که بتواند قلبهای فقرا را به خود جذب کند ولی سعید بن جبیر نپذیرفت.
در سال 82 هجری اهل عراق علیه «امویان» قیام کردند و سپس این نهضت با نام «ثورة القرآء» معروف شد. در این قیام مردم تقاضای برکناری حجاج را داشتند. سعید بن جبیر در این قیام مانند بسیاری از شخصیتهای انقلابی علیه حکومت حجاج قیام کرد. به علت نافرجامی این قیام حجاج به پا خواست و انتقام سخت و خونینی گرفت که در نتیجه هزاران کشته به جای گذاشت، به همین سبب سعید بن جبیر یازده سال مخفی شد.
طبری می نویسد سعید بن جبیر به اصفهان پناهنده شد، وقتی حجاج از جای سعید با خبر شد نامه ای به والی اصفهان برای دستگیری سعید بن جبیر نوشت و وقتی سعید بن جبیر با خبر شد اصفهان را به سوی آذربایجان ترک نمود و سپس به سوی مکه مکرمه سفر کرد تا در کنار امام سجاد (علیه السلام) باشد.
در آن زمان والی مکه «عمر بن عبدالعزیز» بود که نسبت به مخالفین حجاج سختگیری نمی کرد. «عبدالملک مروان» که حاکم آن زمان بود وقتی از جریان این مسامحه باخبر شد «خالد عبدالله قصری» را که فرد ظالم و خونریزی بود به جای والی قبلی به مکه فرستاد و سعید بن جبیر را دستگیر نمود و به نزد حجاج فرستاد.
سعید بن جبیر را به زندان حجاج در عراق منتقل کردند، پس از چند روز حجاج او را طلبید. وقتی سعید بن جبیر را حاضر کردند حجاج از اسم او سئوال کرد. گفت: من سعید بن جبیر هستم. حجاج با اهانت گفت: «تو شقی بن کسیر هستی.» پس درباره پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) و خلفا و درباره امام علی (علیه السلام) سوال پرسید. سعید بهترین پاسخها را به حجاج می داد و بحث زیادی بین آن دو شد که حجاج به غیر از مخالفت و مقاومت از سعید چیز دیگری ندید.
پس حجاج دستور داد او را بکشند. سعید بن جبیر اجازه خواست تا دو رکعت نماز قبل از شهادتش بخواند ولی حجاج دستور داد که روی سعید را از سمت قبله برگردانند . سعید گفت : اگر من را به هر سو برگردانی آنجا سوی خداست.
پس حجاج گفت: او را بر زمین بیندازید. سعید گفت: خداوندا شاهد ظلم او باش و انتقام مرا بگیر و مرا آخرین کشته از امت پیامبر خدا قرار بده. و سپس با دستور حجاج سر مبارک ایشان را از بدنش جدا کردند.
وقتی حجاج، سعید بن جبیر را کشت عقلش را از دست داد و مرتب می گفت: بندهایش را بیاورید ، بندهایش را بیاورید.
جلاد گمان کرد که بندهای پای سعید بن جبیر را می خواهد. پس پاهای سعید را هم قطع کرد . حجاج به کلی مجنون شده بود ، پس از ده شب بعد از کشتن سعید بن جبیر در حالی که فریاد می زد: «مرا چه به کشتن سعید بن جبیر؟» در حال جنون و دیوانگی جان داد.
مرقد مطهر سعید بن جبیر
برای این صحابی جلیل القدر مرقدی در شهرستان الحی 40 کیلومتری جنوب استان واسط (کوت) بنا شده است. روز 27 ذی الحجه روزی است که حجاج ثقفی دستورداد سعید بن جبیررا از مکه دست بسته به شهر واسط منتقل کردند، به این مناسبت شیعیان و محبین روز 27 ذی الحجه را برای زیارت این صحابی جلیل القدر اختصاص داده اند و بزیارت این صحابی بزرگوار مشرف می شوند.
«عامر ناجی» یکی از مسئولین امور مراقد و مزارات این استان می گوید: «کنعان آقا» در سال 1241 هجری اولین کسی بود که حرمی با چوب نخل و کاهگل برای سعید بن جبیر بنا کرد و بر ساختمان حرم گنبد بزرگی بنا نمود .
تجدید بنای حرم سعید بن جبیر از سال 1958 میلادی شروع شد و در سال 1965میلادی ساختمان جدید حرم زیر نظر «حاج جاسم محمد عبدالرضا البناء» ساخته شد. اهالی شهر و مؤمنین در جمع آوری هزینه ساخت این حرم سهیم بودند. این طرح شامل ساخت گنبد، دو مناره و دیوار اطراف حرم بود و ضریح مطهر ایشان از سال 1965 میلادی تاکنون به همان شکل باقی مانده است.
در سال 1989 میلادی قسمتی از این حرم مقدس به دستور حکومت رژیم صدام مانند بسیاری از زیارتگاهها در شهرهای مختلف عراق مورد تخریب و انهدام قرار گرفت و تا سال 1996 به همین شکل باقی مانده بود و سپس یکبار دیگر با نظارت حاج جاسم محمد عبدالرضا البنا و با کمک و نذورات مؤمنین این مکان بازسازی شد.
مساحت کلی حرم ده هزار متر مربع می باشد و دیوار حرم به ارتفاع شش متر و دارای چهار درب ورودی می باشد وهمچنین ایوانهایی برای عبادت زائران ساخته شده است.
ضریح این صحابی جلیل القدر از آهن و آلومینیوم ساخته شده و دو لوستر بزرگ بالای قبر قرار گرفته است که دور آنها هفت لوستر کوچک آویزان است . مصلی برای آقایان به مساحت 320 متر مربع است و در یک طرف آن کتابخانه بزرگی ساخته شده است و در قسمت دیگر مصلی خانم ها به مساحت 160 متر مربع ساخته شده است.